Kościół Mariacki, a właściwie Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, to jedna z najbardziej rozpoznawalnych świątyń w Polsce i symbol Krakowa. Ta gotycka świątynia z charakterystycznymi dwiema wieżami o różnej wysokości jest nie tylko arcydziełem architektury, ale także skarbnicą sztuki i świadkiem ważnych wydarzeń historycznych. Słynny hejnał mariacki, ołtarz Wita Stwosza i bogaty wystrój wnętrza przyciągają rocznie miliony turystów i pielgrzymów z całego świata.
Historia kościoła
Historia Kościoła Mariackiego sięga XIII wieku. Pierwsza świątynia w tym miejscu została wzniesiona w latach 1221-1222 jako romańska bazylika. Jednak w wyniku najazdu tatarskiego w 1241 roku kościół został zniszczony.
Odbudowę rozpoczęto jeszcze w XIII wieku, już w stylu gotyckim. W latach 1355-1365 wzniesiono prezbiterium na zlecenie króla Kazimierza Wielkiego. Następnie, w latach 1392-1397, przebudowano nawę główną, nadając kościołowi formę trójnawowej bazyliki.
Ciekawostka: Charakterystyczne dla Kościoła Mariackiego są dwie wieże o różnej wysokości. Wyższa (81 m) zwana jest hejnalicą i to z niej co godzinę rozlega się hejnał mariacki. Niższa (69 m) pełniła funkcję dzwonnicy. Według legendy, wieże zostały zbudowane przez dwóch braci, którzy rywalizowali o to, który z nich wzniesie wyższą. Młodszy z braci, widząc, że przegrywa, zabił starszego nożem, który do dziś wisi przy Sukiennicach jako przestroga.
Kościół był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. W XV wieku powstały kaplice boczne, a w latach 1477-1489 na zlecenie krakowskiego patrycjusza Mikołaja Kreglera, a następnie jego spadkobierców, powstał słynny ołtarz Wita Stwosza.
W XVIII wieku wnętrze kościoła zostało zbarokizowane, co było zgodne z ówczesnymi trendami. Jednak w latach 1889-1891, podczas gruntownej renowacji pod kierunkiem Tadeusza Stryjeńskiego, przywrócono świątyni gotycki charakter, usuwając większość barokowych dodatków.
Kościół Mariacki nie tylko przetrwał burzliwe dzieje Polski, ale także stał się świadkiem wielu ważnych wydarzeń historycznych. Tu modlili się polscy królowie przed bitwami, tu odprawiano msze za ojczyznę w czasach zaborów, tu wreszcie odprawiał msze młody ksiądz Karol Wojtyła, przyszły papież Jan Paweł II.
Architektura i wystrój
Kościół Mariacki to klasyczny przykład gotyckiej architektury sakralnej. Zbudowany na planie krzyża łacińskiego, składa się z trzech naw, wydłużonego prezbiterium zamkniętego wieloboczną absydą oraz wieńca kaplic bocznych.
Fasada zachodnia zdominowana jest przez dwie wieże o różnej wysokości i formie. Wyższa, północna, zwieńczona jest gotyckim, ażurowym hełmem z 1478 roku. Niższa, południowa, ma renesansowy hełm w kształcie kopuły z koroną, dodany w 1592 roku.
Wnętrze kościoła zachwyca bogactwem wystroju. Najważniejsze elementy to:
- Ołtarz Wita Stwosza - arcydzieło późnogotyckiej rzeźby w drewnie, wykonane w latach 1477-1489, przedstawiające scenę Zaśnięcia i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Ołtarz ma formę tryptyku o wysokości 13 m i szerokości 11 m po rozłożeniu skrzydeł
- Polichromia ścian - wykonana przez Jana Matejkę i jego uczniów w latach 1889-1891, z motywami roślinnymi i geometrycznymi w stylu neogotyckim
- Stalle - bogato rzeźbione, gotyckie siedzenia dla duchowieństwa z XV wieku
- Witraże - imponujący zespół witraży z XIV-XV wieku oraz z końca XIX wieku, autorstwa m.in. Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera
- Krucyfiks Królowej Jadwigi - według legendy, figura Chrystusa przemówiła do modlącej się przed nią królowej
Warto wiedzieć: Ołtarz Wita Stwosza został w czasie II wojny światowej zdemontowany i wywieziony przez nazistów do Norymbergi. Po wojnie został odnaleziony w piwnicach zamku norymberskiego i po żmudnej renowacji powrócił do Krakowa w 1957 roku.
Hejnał mariacki
Nierozerwalnie związany z Kościołem Mariackim jest hejnał, który co godzinę rozlega się z wyższej wieży. Melodia hejnału urywa się nagle, co według legendy upamiętnia strażnika, który w 1241 roku ostrzegał mieszkańców przed najazdem tatarskim i został trafiony strzałą w gardło w trakcie grania.
Hejnał mariacki jest jednym z najważniejszych symboli Krakowa i Polski. Od 1927 roku jest codziennie transmitowany na żywo w południe przez Polskie Radio, stając się jednym z najdłużej nadawanych sygnałów radiowych na świecie.
Funkcję hejnalisty pełnią strażacy z Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie. Przez całą dobę, co godzinę, hejnalista wchodzi na wieżę, by zagrać melodię w cztery strony świata - na pamiątkę czterech bram miejskich dawnego Krakowa.
Znaczenie kulturowe i religijne
Kościół Mariacki jest nie tylko zabytkiem architektury i sztuki, ale również żywym ośrodkiem kultu religijnego. Jako bazylika mniejsza ma szczególne znaczenie w hierarchii kościelnej, co potwierdził papież Jan Paweł II podczas wizyty w 1979 roku.
Świątynia pełni ważną rolę w życiu religijnym i kulturalnym Krakowa. Odbywają się tu uroczystości państwowe, koncerty muzyki sakralnej i najważniejsze wydarzenia roku liturgicznego. Kościół jest również punktem początkowym wielu procesji, w tym słynnej procesji Bożego Ciała.
Dla turystów odwiedzających Kraków, Kościół Mariacki jest obowiązkowym punktem zwiedzania, stanowiąc jeden z najważniejszych zabytków miasta. Jego charakterystyczna sylwetka z dwiema wieżami jest motywem przewodnim wielu pamiątek z Krakowa i symbolem rozpoznawalnym na całym świecie.
Kościół Mariacki dzisiaj
Obecnie Bazylika Mariacka pełni podwójną funkcję - jest zarówno czynnym kościołem parafialnym, jak i atrakcją turystyczną. Codziennie odbywają się tu msze święte, a jednocześnie świątynia jest udostępniana zwiedzającym.
Wnętrze kościoła jest stale poddawane pracom konserwatorskim, aby zachować jego piękno dla przyszłych pokoleń. W ostatnich latach przeprowadzono kompleksową renowację ołtarza Wita Stwosza, przywracając mu pierwotne, intensywne kolory i blask złoceń.
Warto również wspomnieć o wieżach kościoła, które są udostępniane do zwiedzania. Z wyższej wieży roztacza się wspaniały widok na Rynek Główny, Sukiennice i panoramę Krakowa, co stanowi dodatkową atrakcję dla turystów.
Podsumowanie
Kościół Mariacki w Krakowie to zabytek, który łączy w sobie wyjątkową wartość architektoniczną, artystyczną, historyczną i religijną. Jako jeden z najważniejszych kościołów gotyckich w Polsce, stanowi nieoceniony element polskiego dziedzictwa kulturowego.
Majestatyczna sylwetka świątyni dominująca nad krakowskim Rynkiem, dźwięk hejnału rozlegający się co godzinę z wyższej wieży oraz arcydzieło, jakim jest ołtarz Wita Stwosza, sprawiają, że Kościół Mariacki jest nie tylko symbolem Krakowa, ale też jednym z najbardziej rozpoznawalnych zabytków Polski.
Odwiedzając tę niezwykłą świątynię, stajemy się częścią wielowiekowej historii i tradycji, której korzenie sięgają średniowiecza, a która wciąż pozostaje żywa we współczesnym Krakowie.